Uluslararası ilişkiler kuramının güçlü kişilerinden olan John Mearsheimer, Chicago Üniversitesi'nde Üstün Hizmet Profesörü olan, 'Saldırgan Gerçeklik' kuramının kurucusu olarak onaylanan ünlü bir öğreticidir.
2025 yılı Kasım ayında, GeoPulse adlı bir YouTube kanalında, Türkiye için, 96 saat süren Mearsheimer'in saldırgan gerçeklik kuramı kaynaklı, beş bölümden oluşan çözümlemeler, Mehmet Ali Gelibolu tarafından sosyal ağlarda paylaşıldı.
Zbigniew Brzezinski, Jimmy Carter'dan, Barack Obama'ya kadar, ABD yönetimlerine Ulusal Güvenlik Danışmanlığı yapmış jeopolitik stratejisttir. 20'inci yüzyılın başlarında jeopolitik düşünür olan Herold Mackinder, birçok jeopolitik düşünür gibi Brzezinski'nin de esin kaynağıdır. ABD yönetimlerine sunduğu jeopolitik çözümlemeleri Satranç Tahtası- 1997, Stratejik Vizyon-2012 adlı çalışmaları Türkçe'ye çevrilerek yayınlanmıştır.
Jeopolitik stratejistler, 1990'lı yıllarda yaptıkları çözümlemelerinde, 21'inci yüzyılın ABD egemenliğindeki, tek kutuplu yeryüzünün sona ererek, çok kutuplu yeryüzünün oluşacağını öngörmüşlerdir. Öngörülerinin gerçekleşmekte olduğu bir süreçte olduğumuz yadsınamaz.
Brzezinski, esin kaynağı Mackinder gibi yeryüzündeki satranç tahtasının merkezini Avrasya olarak belirtmekte, 'kilit dünya adası' olarak tanımlamakta, 'Avrasya'nın egemeni yeryüzünün egemeni olur' savını savunmaktadır.
Stratejik Vizyon adlı çalışmasının kapağındaki şu sözleri ilginçtir; 'Türkiye'yi içine katamayan bir Batı'nın, Asya'nın yükselişinin önüne geçmesi zordur' - 1
Gelelim GeoPulse'nin Mersheimer kaynaklı Türkiye çözümlemelerine:
1. 'Türkiye’nin NATO içinde kalarak bağımsız hareket etme stratejisi, klasik ittifak teorilerinin öngöremediği bir paradoks yaratmaktadır. Bu durum, saldırgan realizm perspektifinden bakıldığında, NATO üyesi bir devletin ittifak içinde kalarak, ittifak dışı stratejik davranışlar geliştirmesi anlamına gelir.'
'Türkiye'yi diğer orta ölçekli aktörlerden ayıran üç özgün parametre vardır. Birincisi coğrafi kilit konum; Türkiye, üç büyük güç alanının Avrupa-Rusya- Ortadoğu kesiştiği tek NATO ülkesidir. Bu nedenle herhangi bir hegomonun Türkiye'yi karşısına alması neredeyse, stratejik intihar anlamına gelir.'
İkincisi, askeri stratejik derinlik; Türk Silahlı Kuvvetleri, nükleer silahı olmamasına rağmen, NATO dışı operasyon yürütme kapasitesine sahip tek ordu olup, bu durum Mearsheimer'in askeri projeksiyon kapasitesi hegomanya arayışının ön koşuludur teziyle uyumludur.'
Üçüncüsü ise kurumsal özerklik düzeyi; Türkiye, ABD'ye bağımlı olmayan savunma sanayi üretim zinciri kurabilmiş ve caydırıcılığını dış bağımlılığa teslim etmeyen ender devletlerden biridir.'
'Bu üç unsur bir araya geldiğinde, Türkiye artık yalnızca sistemi dengeleyen bir aktör değil, sistemin işleyiş kurallarını zorlayan ve yeniden tanımlayan bir stratejik kutup haline gelmiştir.'
Uzun, önemli, bilimlik bir çalışmanın öteki bölümlerini de yazıp yorumlayacağım. Türkiye'nin önemi, jeostratejik konumu ile ilgili saptamalar siyasi karşıtlıkların dışındadır. Jeopolitik yorumlar yazı dizisinin sonunda yapılacaktır.
Saygılarımla…
1 Stratejik Vizyon, Zbigniew Brzezinski, 2012 İst. Timaş Yy., Sf.159